تحلیلی بر واکسن‌های آنفولانزا

واکسن‌های آنفولانزا که به flu shots هم معروف هستند به دسته واکسن‌هایی گفته می‌شود که با توجه به تحقیقات انجام‌شده می‌توانند در برابر 4 نوع آنفولانزا اصلی تایپ A و B که غالب‌ترین نوع آنفولانزا در 6 ماه جاری هستند محافظت ایجاد کنند. مرسوم‌ترین نوع flu shots ها به‌صورت تزریقی هستند که در محل بازو تزریق می‌شوند، که البته در برخی از کشورها به‌صورت اسپری بینی هم موجود هستند که غالباً برای کودکان مورداستفاده قرار می‌گیرند.

واکسن‌های آنفولانزا تنوع بسیار زیادی دارند که این امر می‌تواند باعث سردرگمی بشود. از انواع این واکسن‌ها می‌توان به واکسن‌های سه‌ظرفیتی، چهار ظرفیتی، نوترکیب، دوز بالا، کمکی ( Adjuvant  ) و.. اشاره کرد. در نوع تزریقی واکسن آنفولانزا از ویروس غیرفعال و یا مرده استفاده می‌شود که به همین دلیل سبب بیماری‌زایی نمی‌گردد، این در حالی است که اسپری‌های بینی واکسن آنفولانزا از ویروس زنده اما تضعیف‌شده استفاده می‌گردد و با تحریک مخاط بینی سیستم ایمنی بدن را تحریک به تشکیل آنتی‌بادی‌های موردنیاز برای مقابله با آنفولانزا کمک می‌کند. نوع واکسن دوز بالا و همچنین Adjuvant اثربخشی بیشتری نسبت به انواع دیگر واکسن‌ها دارند چراکه در این واکسن‌ها از عاملی برای افزایش عملکرد سیستم ایمنی استفاده می‌شود و به همین دلیل در سنین بالای 65 سال مورداستفاده قرار می‌گیرد. البته نکته مهم و حائز اهمیت این است که طبق گفته سازمان جهانی بهداشت بهترین واکسن در دسترس‌ترین آن‌هاست و واکسن‌های عرضه‌شده برتری نسبت به هم ندارند.

در ایران سه نوع واکسن آنفولانزا عرضه می‌شود :

1) Influvac® Tetra : این واکسن چهار ظرفیتی در کشور هلند تولیدشده، که قابلیت تزریق برای افراد بالای 6 ماه را دارد. استفاده از این واکسن تحت تجویز پزشک صورت می‌گیرد. علاوه بر ویروس غیرفعال در ترکیب این واکسن از فرمالدهید ( برای غیرفعال سازی سمیت ویروسی و باکتریایی) ، جنتامایسین 80 ( آنتی‌بیوتیک برای جلوگیری از رشد باکتری) و نمک‌های سدیم، پتاسیم و منیزیم برای بهبود پاسخ سیستم ایمنی بدن استفاده‌شده است. به‌علاوه این واکسن بر پایه پروتئین تخم‌مرغ هست و مطالعات نشان داده است حتی افرادی که واکنش شدید آلرژی به تخم‌مرغ دارند می‌توانند از این واکسن استفاده کنند. تنها منع مصرف برای افرادی است که واکنش آلرژی به واکسن‌های آنفولانزا پیشین داشته‌اند وجود دارد. ایمنی در برابر ویروس آنفولانزا 2-3 هفته بعد از تزریق این واکسن ایجاد می‌شود  و 6-12 ماه به طول می‌انجامد. اثربخشی این واکسن در محافظت در برابر ویروس آنفولانزا 54% هست.

2)  Vaxigrip Tetra : وکسی گریپ واکسنی چهار واحدی ساخته کشور فرانسه هست. علاوه بر ویروس غیرفعال در این واکسن از تیومرسال ( عامل آنتی باکتریال و ضد قارچ برای جلوگیری از رشد باکتری و قارچ) ، نئومایسین ( آنتی‌بیوتیک که مانع رشد باکتری‌ها گردد) و همین‌طور نمک‌های سدیم و پتاسیم برای بهبود پاسخ سیستم ایمنی بدن استفاده‌شده استاین واکسن نیز بر پایه پروتئین تخم‌مرغ هست و قابل‌استفاده برای افراد بالای 6 ماه هست. مطالعات نشان داده است حتی افرادی که واکنش شدید آلرژی به تخم‌مرغ دارند می‌توانند از این واکسن استفاده کنند.  ایمنی در برابر ویروس آنفولانزا 2-3 هفته بعد از تزریق این واکسن ایجاد می‌شود  و 6-12 ماه به طول می‌انجامد. . ایمنی در برابر ویروس آنفولانزا 2-3 هفته بعد از تزریق این واکسن ایجاد می‌شود  و 6-12 ماه به طول می‌انجامد. اثربخشی این واکسن در محافظت در برابر ویروس آنفولانزا 59.2% هست.

3) Flugard Vaccine : این واکسن در ایران تولیدشده و واکسنی نوترکیب 4 ظرفیتی هست. در ترکیبات این واکسن از هیچ نوع آنتی‌بیوتیک و پروتئین تخم‌مرغ استفاده‌نشده است و تنها از پروتئین ویروس آنفولانزا نوع A و B استفاده‌شده است. این واکسن قابل تزریق برای افراد بالای 18 سال بوده و 3-4 هفته بعد از تزریق ایجاد ایمنی می‌کند. اطلاعاتی از میزان اثربخشی این واکسن موجود نیست.

چند نکته مهم در مورد واکسن آنفولانزا :

1) بهتری زمان تزریق واکسن آنفولانزا اواخر شهریور تا آبان ماه هست چراکه در این صورت در زمان اوج آنفولانزا که 6 ماه دوم سال هست در بدن ایمنی ایجاد می‌شود.

2) نکته مهم دیگر درمورد واکسن آنفولانزا تاریخ نوشته‌شده روی بسته‌بندی‌ها هست. واکسن‌ها عموماً تشکیل آنتی‌بادی‌هایی که به ساختار بیرونی ویروس متصل شده و آن را از بین می‌برند را سرعت می‌بخشند. ساختار خارجی ویروس آنفولانزا نیز همانند ویروس‌های دیگر هرساله جهش‌یافته و تغییر ساختار می‌دهد به همین دلیل برای ایمن ساختن بدن بسیار مهم است که هرسال واکسن مربوط به همان سال را تزریق نمایید. البته این نکته برای واکسن‌های آنفولانزا که ساختار درونی ویروس را مورد هدف قرار می‌دهند صدق نمی‌کند چراکه ساختار درونی ویروس آنفولانزا در تمامی انواع آنفولانزا حتی نوع جهش‌یافته یکسان هست.

3) تمامی واکسن‌های تولیدشده از سال 2023 که بر پایه تخم‌مرغ و پروتئین طیور بوده قابل‌استفاده برای تمامی افراد بدون نگرانی ایجاد واکنش آلرژیک هست.

چه افرادی بهتر است واکسن آنفولانزا را دریافت کنند ؟

تمامی افراد بالای 6 ماه بهتر است واکسن آنفولانزا را به‌صورت سالیانه دریافت کنند چراکه از شدت بیماری کاسته و احتمال بستری شدن را کاهش می‌دهد. به‌علاوه در برابر برخی از گونه‌ها ایجاد ایمنی می‌کند. اما برای برخی از افراد تزریق این واکسن بسیار حائز اهمیت هست چراکه در این افراد ویروس آنفولانزا پیچیده‌تر و قوی‌تر عمل می‌کند و بستری شدن و حتی مرگ را به دنبال خواهد داشت:

1) افراد بالای 65 سال و کودکان زیر 2 سال

2) زنان باردار و زنانی که به‌تازگی فرزندشان متولدشده

3) افراد دچار بیماری‌های مزمن ( آسم، بیماری‌های مزمن کلیوی، قلبی، کبدی، ..)

4) افراد دچار نقص سیستم ایمنی ( افراد مبتلابه HIV، افرادی که تحت شیمی‌درمانی هستند و به سرطان مبتلا می‌باشند، …)

5) افرادی که دچار اضافه‌وزن بوده و شاخص توده بدنی ( BMI) بالای 40 کیلوگرم بر مترمربع دارند.

6) کادر درمان و افرادی که در مکان‌های شلوغ و آلوده به این ویروس کار می‌کنند.

به چه افرادی توصیه نمی‌شود که واکسن آنفولانزا را دریافت کنند؟

1) نوزادان زیر 6 ماه ( اگر مادر واکسن آنفولانزا را در زمان بارداری دریافت کرده باشد و نوزاد تا 3 ماه باشد، نوزاد نیز در برابر آنفولانزا تا حدی ایمن شده و آنتی‌بادی در بدن نوزاد تولید می‌گردد. اما نوزادان همواره ریسک مبتلا شدن به آنفولانزا را دارند برای همین بهتر است افراد خانواده حتماً واکسینه شوند. )

2) افرادی که واکنش حاد آلرژیک به اجزا سازنده واکسن‌ها  دارند. (البته بنابر گفته دکتر سندرا کمرلی با بیش از30 سال تجربه در حوزه پزشکی حتی یک مورد واکنش حاد آلرژیک به واکسن آنفولانزا گزارش نشده است. و حتی برای افرادی که واکنش آلرژیک دارند بهتر است واکسینه شده اما برای مدتی تحت نظر پزشک باشند تا در مواقع اورژانسی آمپول اپی نفرین تزریق گردد.)

3) افراد مبتلابه سندرم Guillan-barre که بیماری خود ایمنی نادر سیستم عصبی جانبی هست.

4) افرادی که به آنفولانزا مبتلا شده و علائم بسیار شدیدی را تجربه می‌کنند بهتر است واکسن آنفولانزا را بعد از بهبودی و کاهش علائم دریافت کنند.

عوارض جانبی :

واکسن آنفولانزا واکسنی بسیار ایمن بوده و عوارض جانبی خاصی ندارد. 1 نفر از هر هزار نفر ممکن است به تب خفیف مبتلا شود. محل تزریق نیز همانند تمامی واکسن‌های دیگر ممکن است دچار درد و یا قرمزی شود.

درنهایت سؤالی که خیلی زیاد در مورد این واکسن مطرح می‌شود دوز تزریقی هست. و اینکه آیا نیاز به تزریق دوز یادآور یا Booster هست یا خیر؟

تزریق واکسن آنفولانزا برای تمامی افراد تک‌دوز بوده و تنها برای کودکان 6 ماه تا 5 سال که تاکنون واکسن آنفولانزا را دریافت نکرده‌اند به‌صورت دو دوز هست. و دوز دوم بهتر است 4 هفته بعد از تزریق اولین دوز تزریق شود.